عوامل و موانع رشد و کمال انسان در نهج البلاغه و مثنوی

رسیدن به کمال و سعادت، مهم ترین هدف پیش روی انسان است. هر مکتبی بر اساس دیدگاه خود کمال را تعریف می کند. در این میان، منابع دینی و عرفانی در تعریف کمال، عوامل رشد و موانع آن، نظر به آموزه های وحیانی دین دارند. در این رساله موضوع عوامل و موانع رشد و کمال انسان در نهج البلاغه و مثنوی بررسی شد که شامل پنج فصل است: مقدمه و کلیات، کمال انسان از دیدگاه حضرت علی (ع) و مولوی، عوامل رشد و کمال انسان در نهج البلاغه و مثنوی، موانع راه کمال انسان در نهج البلاغه و مثنوی و نتیجه گیری. نهج البلاغه و مثنوی درباره ی کمال، عوامل و موانع آن آفاقی وسیع دارند. کمال انسان از دیدگاه حضرت علی (ع) و مولوی در گرو پیوستن به خداست و این خود حاصل برقراری عدالت در بین قوای وجودی انسان و اعتدال و استوای او در بعد نظر و عمل است. پیروی از برگزیدگان حق و بهره گیری از عقل اصلی ترین عوامل رشد و کمال انسان در بعد نظرند. در بعد عمل، عبادات عامل رشد انسان است. از دیدگاه حضرت علی (ع) توحید، عامل اصلی سعادت انسان است و تقوای الهی که بر بنای توحید استوار است، در رأس همه ی فضایل اخلاقی قرار دارد. در مثنوی اگرچه همچون نهج البلاغه مسائل توحید و ایمان، نظام مند مطرح نشده است؛ اما همه ی تعالیم مولوی رویکردی توحیدی دارد؛ به عبارت دیگر فنای عارفانه و رسیدن به حقیقت توحید، مرکز همه¬ی سخنان مولوی است؛ اما مهم ترین موانع راه کمال شامل نفس اماره، شیطان و حب دنیاست؛ زیرا این عوامل سه¬گانه، خود مانع¬زاست؛ یعنی ریشه¬ی آفت¬های بسیار دیگری نیز به شمار می روند. در کلام حضرت علی (ع) دشمنانگی شیطان به نسبت نفس بیش¬تر است؛ زیرا نفس آن¬گاه که تبدیل مزاج می¬یابد، دیگر بر سر راه انسان قرار نمی¬گیرد؛ امّا در کلام مولوی، نفس غالباً به معنی نفس امّاره است؛ بنابراین خطر او از شیطان بیشتر است. دنیا در کلام امیرمومنان و مولوی دو چهره دارد: چهره¬ای فریبا و چهره ای پنددهنده. توجه به بعد فریبندگی دنیا باعث نابینایی فرد می شود؛ این چنین دنیایی مذموم است؛ اما توجه به جنبه ی عدمی دنیا باعث بینایی انسان است. این دنیایی است که در مسیر آخرت قرار دارد.